Φωτοκαρκινογένεση: Οι κίνδυνοι από τον ήλιο

Το καλοκαίρι αποτελεί την πιο αγαπημένη εποχή του χρόνου για τους περισσότερους, με την ηλιοφάνεια στο ζενίθ και τις ζεστές θερμοκρασίες που υπαγορεύουν τον ελαφρύ ρουχισμό, να συνθέτουν ένα ιδανικό σκηνικό ελευθερίας σώματος και ξενοιασιάς πνεύματος.

Η αναζήτηση της ηλιοφάνειας είναι το ζητούμενο, μετά τις συννεφιασμένες ημέρες του χειμώνα, που συνήθως επιβαρύνουν αρνητικά την ψυχολογία πολλών ανθρώπων. Ο ήλιος, πηγή ζωής και ευεξίας, συνοδεύει με τις ευεργετικές ακτίνες του, το κολύμπι και τα παιχνίδια στη θάλασσα, προσφέροντας την χαρά. Ωστόσο οι ειδικοί εφιστούν την προσοχή για τους σοβαρούς κινδύνους στους οποίους εκτίθεται το δέρμα και συμβουλεύουν να τον χαιρόμαστε με… μέτρο.

«Η υπερέκθεση στην ηλιακή ακτινοβολία εγκυμονεί κάποιους σοβαρούς κινδύνους μεταξύ αυτών είναι η φωτογήρανση, που αποτελεί την πρόωρη γήρανση του δέρματος, η οποία εξαρτάται αποκλειστικά από το χρόνο που αφιερώνουμε για την έκθεση στον ήλιο» τόνισε στο «Α & Ω της Υγείας» ο καθηγητής δερματολογίας –αφροδισιολογίας κ. Δημήτρης Ιωαννίδης, διευθυντής Α΄ Πανεπιστημιακής Κλινικής ΑΠΘ του Νοσοκομείου Αφροδισίων και Δερματικών Νόσων Θεσσαλονίκης.

«Η γήρανση του δέρματος οδηγεί σε μικρότερη παραγωγή κολλαγόνου, σε ρυτίδες, σε ποικιλοχρωμία, σε χαλαρότητα, το δέρμα χάνει τη λάμψη του, τη σφριγιλότητά του και εμφανίζονται σκούρα σημάδια. Η πρόωρη γήρανση παρατηρούμε ότι εμφανίζεται και σε σαραντάρες γυναίκες, που δεν έχουν προστατέψει επαρκώς το δέρμα τους από τον ήλιο», επισήμανε ο καθηγητής κ. Ιωαννίδης.

Οι τύποι καρκίνου του δέρματος

Όσοι  εκτίθενται στον ήλιο και στη θάλασσα αντιμετωπίζουν διαφορετικού είδους κινδύνους οι οποίοι δεν σχετίζονται μόνο με την φωτογήρανση, και το πρόωρο γήρας του δέρματος.  Αντιμετωπίζουν παράλληλα την απειλή της φωτοκαρκινογένεσης και της πρόκλησης καρκίνου του δέρματος. Η φωτοκαρκινογένεση είναι η βλαπτική επίδραση της υπεριώδους ακτινοβολίας UVA και UVB πάνω στο DNA των κυττάρων του δέρματος. Οι συγκεκριμένες βλάβες χαρακτηρίζονται από διαδοχικές γενετικές βιοχημικές και κυτταρικές αλλαγές του δέρματος, μετά την άμεση φωτοχημική αντίδραση των υπεριωδών ακτινών με τα νουκλεοτίδια του DNA και την πρόκληση μεταλλάξεων σε συγκεκριμένα γονίδια.

Μελάνωμα: ραγδαία αύξηση των περιστατικών κατά 40% έως 50%

Σύμφωνα με τον καθηγητή δερματολογίας- αφροδισιολογίας του ΑΠΘ, οι τρεις κυριότεροι καρκίνοι του δέρματος είναι α)το βασικοκυτταρικό επιθηλίωμα, που είναι ο συχνότερος καρκίνος του δέρματος, β)το ακανθοκυτταρικό επιθηλίωμα, που εμφανίζεται δεύτερος σε συχνότητα και γ) είναι το μελάνωμα που είναι ο κακοηθέστερος όγκος του οργανισμού- όχι απλά μόνο του δέρματος. Κατά την τελευταία δεκαετία έχει αυξηθεί ραγδαία αγγίζοντας σε ποσοστό το 40% έως 50% στην Ελλάδα.

Το βασικοκυτταρικό επιθηλίωμα

Το βασικοκυτταρικό επιθηλίωμα είναι ο πιο «αθώος» καρκίνος του δέρματος, διότι δεν δίνει μεταστάσεις, επομένως προσβάλει μόνο το δέρμα. Προέρχεται όπως το λέει και η λέξη από την βασική στιβάδα της επιδερμίδας. Μετά την χειρουργική επέμβαση αφαίρεσής του ο ασθενής απαλλάσσεται οριστικά από το πρόβλημα του συγκεκριμένου τύπου καρκίνου.

Το ακανθοκυτταρικό επιθηλίωμα

«Το ακανθοκυτταρικό επιθηλίωμα, σ΄ένα ποσοστό 10% μπορεί να προκαλέσει μεταστάσεις στους επιχώριους λεμφαδένες. Δηλαδή πλήττει κυρίως το δέρμα, αλλά έχει και ένα «παραθυράκι» που μπορεί να δώσει μεταστάσεις, σε σχέση με το βασικοκυτταρικό που δεν  προκαλεί καμία.  Προέρχεται από την ακανθωτή στιβάδα της επιδερμίδας. Σε αυτό το μικρό ποσοστό μπορεί να προκύψει και θάνατος αλλά είναι πολύ σπάνιο» εξήγησε ο καθηγητής δερματολογίας ΑΠΘ κ. Ιωαννίδης.

«Σε κάθε περίπτωση δίνω στους ασθενείς μου οδηγία να κάνουν αξονική τομογραφία, ώστε να ελέγξουμε τους επιχώριους λεμφαδένες, αυτούς που είναι κοντά στην περιοχή, από όπου αφαιρέθηκε το ακανθοκυτταρικό επιθηλίωμα».

Αυτοί οι δύο παραπάνω τύποι καρκίνου μπορεί να οφείλονται στον ήλιο, αλλά παράλληλα προκαλούνται από μια γενετική προδιάθεση που μπορεί να έχει ο οργανισμός. Η προδιάθεση του σώματος πάντα παίζει σημαντικό ρόλο, πέρα από τους παράγοντες που επιδρούν αρνητικά.

Το κακοήθες μελάνωμα– διάγνωση και αντιμετώπιση

Το μελάνωμα, όπως προαναφέρθηκε, αποτελεί τον κακοηθέστερο καρκίνο ολόκληρου του οργανισμού και όχι απλά του δέρματος.

«Στο μελάνωμα διενεργούμε αξονικές τομογραφίες, ώστε να βρούμε τον φρουρό λεμφαδένα, εκείνον που είναι κοντά στο μελάνωμα και ελέγχουμε τους κοντινούς λεμφαδένες, για να δούμε αν έχουν προσβληθεί.  Χορηγούμε ένα ραδιοϊσότοπο για να διαπιστώσουμε αν έχουν προσβληθεί οι κοντινοί λεμφαδένες από κύτταρα του μελανώματος» ανέφερε ο κ. Ιωαννίδης.

« Αφαιρούμε με χειρουργική επέμβαση όλους αυτούς και μετά διενεργούμε μαγνητικές τομογραφίες για να δούμε αν έχουμε άλλες μεταστάσεις. Ακολουθούν περαιτέρω μαγνητικές για τον έλεγχο των οστών, το positrons emission tomography μια σχετικά νέα εξέταση που αποτελεί εξέλιξη της μαγνητικής τομογραφίας και ελέγχει όλο το σώμα προκειμένου να διαπιστωθεί αν υπάρχουν μεταστάσεις».  

Παρά τις εναγώνιες προσπάθειες της επιστήμης για την ίαση του μελανώματος «προς το παρόν δεν υπάρχει θεραπεία αν και παράγονται διαρκώς καινούρια φάρμακα, ιδιαίτερα για το μεταστατικό μελάνωμα. Κι αυτό διότι πολύ εύκολα κάνει μεταστάσεις σε άλλα όργανα, ξεκινώντας από το δέρμα και στη συνέχεια προσβάλλει τους επιχώριους λεμφαδένες και ακολούθως άλλα όργανα, όπως τα οστά, τον εγκέφαλο και τους πνεύμονες».

 Η συνεχόμενη παρασκευή νέων φαρμάκων εναντίον του μελανώματος καταδεικνύει τις προσπάθειες της επιστήμης να αντιμετωπίσει έναν από τους πλέον θανατηφόρους καρκίνους, ωστόσο οι ειδικοί ιατροί δεν είναι ακόμη σε θέση να βεβαιώσουν ότι υπάρχει αποτελεσματική αγωγή.

Τα χαρακτηριστικά της «ύποπτης» ελιάς

Το μελάνωμα μοιάζει σαν ελιά, σαν σπίλος και κυρίως τις περισσότερες φορές εκδηλώνεται μόνο του σε καθαρό δέρμα και λιγότερο σε έδαφος προϋπάρχουσας ελιάς.

«To 25% των μελανωμάτων, 1 στα 4 εμφανίζεται σε προϋπάρχουσα ελιά.  Τα 3 στα 4 περιστατικά εμφανίζονται συνήθως de novo, δηλαδή πάνω στο φυσιολογικό δέρμα κάνει την εμφάνισή της μια ελιά, η οποία συμβαίνει να μην είναι αθώα, αλλά πρόκειται για μελάνωμα» εξήγησε ο κ. Ιωαννίδης.

Αυτή η ελιά έχει ορισμένα χαρακτηριστικά, είναι ασύμμετρη, έχει όρια ασαφή. «Αυτό σημαίνει ότι δεν μπορείς να ξεχωρίσεις το φυσιολογικό από τα όρια, και συνήθως έχει μια πολυχρωμία, όχι ομοιοχρωμία. Ωστόσο και μια ελιά με το ίδιο χρώμα μπορεί επίσης να είναι μελάνωμα, διότι ο καρκίνος του δέρματος, έχει συνήθως διάφορα χρώματα. Κι αυτό συμβαίνει διότι τα κύτταρα πολλαπλασιάζονται με διαφορετικό ρυθμό προς τις διάφορες κατευθύνσεις της επιδερμίδας».

Είναι επίσης σημαντικό να γνωρίζουμε ότι χρήζουν επίσης άμεσης διερεύνησης οι ελιές που εμφανίζονται σε περιοχές του σώματος που δεν εκτίθενται άμεσα στον ήλιο, δεν βρίσκονται στην ραχιαία επιφάνεια, αλλά εμφανίζονται στις παλάμες ή στα πέλματα κι αυτό εκ προοιμίου μπορεί να είναι ανησυχητικό.

Ξεχνούμε να ανανεώνουμε το αντηλιακό

Οι ειδικοί εφιστούν την προσοχή του κοινού στην σωστή και επαρκή  προστασία, από τον ήλιο με τη χρήση των κατάλληλων αντηλιακών προϊόντων καθώς στην Ελλάδα συμβαίνει το εξής οξύμωρο: Από τη μια πλευρά αυξάνεται η κατανάλωση των αντηλιακών και την ίδια στιγμή αυξάνονται τα κρούσματα ασθενών με καρκίνο του δέρματος.

«Αυτό συμβαίνει διότι οι άνθρωποι βάζουν μια φορά το πρωί αντηλιακό και νομίζουν ότι μπορούν να μείνουν στον ήλιο για έξι-επτά ώρες χωρίς να προστατευτούν ξανά. Αυτή είναι μια λανθασμένη προσέγγιση, θα πρέπει να προστατευόμαστε από τον ήλιο με φυσικό τρόπο, δηλαδή να είμαστε στη σκιά και να φοράμε καπέλο» ανέφερε ο καθηγητής δερματολογίας κ. Ιωαννίδης.

 Η προφύλαξη σε σκιερό χώρο, σύμφωνα με τους δερματολόγους, σημαίνει να καθόμαστε κάτω από το δέντρο ή στη βεράντα του σπιτιού. Δεν σημαίνει ότι είμαστε προστατευμένοι από  τις ομπρελίτσες με τα καλάμια στα μπαρ όπου διαπερνούν οι ακτίνες του ήλιου.

Απαραίτητη η χρήση του αντηλιακού ανά δύο ώρες

Σύμφωνα με τον ίδιο, «και στο διάστημα που θα είμαστε στον ήλιο θα πρέπει να βάζουμε αντηλιακό και να το ανανεώνουμε ανά δύο ώρες. Και το αντηλιακό πρέπει να είναι σε σωστή ποσότητα και για να το πετύχουμε αυτό δίνουμε μια απλή καθημερινή συμβουλή και εύκολη: Προτείνουμε να απλώσετε το αντηλιακό δύο φορές, με οποιονδήποτε τρόπο, είτε πρόκειται για κρέμα, είτε για σπρέι εκνέφωμα. Να το κάνετε δύο φορές, οπότε με τον τρόπο αυτό, βρίσκεστε πολύ κοντά στην ποσότητα που πρέπει να βάλετε για να σας προστατέψει από την υπεριώδη ακτινοβολία του ήλιου».

Στο βουνό η κατάσταση είναι εμφανώς καλύτερη σύμφωνα με τους ειδικούς. Αν δεν έχουμε εκτεθεί πολύ στον ήλιο και κάνουμε περιπάτους μέσα στο δάσος, τότε το δέρμα ταλαιπωρείται πολύ λιγότερο συγκριτικά με τη βλάβη που υφίσταται στις παραθαλάσσιες περιοχές και τις παραλίες.